1. Bệnh Chikungunya là gì?
Bệnh Chikungunya là bệnh do virus Chikungunya gây ra, lây truyền sang người thông qua vết muỗi đốt. Căn bệnh này khiến người bệnh sốt cao, đau khớp dữ dội, có thể tử vong (ở 1 số trường hợp nghiêm trọng).
Theo thông tin của Tổ chức Y tế thế giới bệnh được phát hiện lần đầu vào năm 1952 tại Tanzania (thuộc khu vực Đông Phi), sau đó lan rộng ra các nước khác tại Châu Phi và Châu Á.
Tổ chức y tế thế giới cho biết, đây không phải là căn bệnh được biết đến rộng rãi nhưng hiện tại đã được phát hiện và lây truyền tại 119 quốc gia trên toàn cầu, khiến 5,6 tỷ người có nguy cơ mắc bệnh.
2.Nguyên nhân gây bệnh
Nguyên nhân gây bệnh là do virus Chikungunya - một loại virus thuộc họ Togaviridae, chi Alphavirus. Virus này truyền sang người chủ yếu qua vết đốt của muỗi cái bị nhiễm bệnh phổ biến là muỗi Aedes aegypty và Aedes albopictus - thường gặp ở khu vực nhiệt đới, cận nhiệt đới. Hai loài muỗi này cũng có thể lây truyền các loại virus khác sang người như: sốt xuất huyết Dengue, và virus Zika.
Tương tự như virus sốt xuất huyết Dengue bệnh này không lây lan từ người sang người bằng đường tiếp xúc thông thường, mà chỉ lây qua trung gian là muỗi. Muỗi Aedes có thể mang sẵn mầm bệnh hoặc không. Chúng bị nhiễm virus sau khi đốt người bệnh và truyền virus sang người khỏe mạnh thông qua vết đốt.
Quá trình lây truyền:
- Muỗi chưa nhiễm bệnh hút máu từ người đang có virus Chikungunya lưu hành trong máu.
- Virus nhanh chóng xâm nhập và nhân lên trong cơ thể muỗi.
- Virus di chuyển đến tuyến nước bọt sau vài ngày.
- Khi muỗi tiếp tục đốt người khỏe mạnh virus sẽ truyền sang người này, bắt đầu nhân lên và đạt nồng độ cao trong máu.
3. Triệu chứng bệnh Chikungunya
Triệu chứng thường xuất hiện trong 3 - 7 ngày sau khi bị muỗi nhiễm bệnh đốt. Tuy nhiên cũng có một số trường hợp xuất hiện triệu chứng sớm hơn (khoảng 2 ngày), hoặc muộn hơn (khoảng 12 ngày) kể từ thời điểm bị muỗi truyền bệnh.
Sau thời gian ủ bệnh, người bệnh gặp các triệu chứng cấp tính như:
- Sốt cao trên 38,5 độ kéo dài 2-3 ngày
- Đau khớp, thường gặp ở khớp cổ tay, đầu gối, mắt cá chân
- Phát ban ngoài da
- Đau đầu vùng trán, đau mỏi toàn thân
- Buồn nôn hoặc nôn, có thể kèm theo chán ăn…
Đa số người bệnh gặp các triệu chứng trên trong khoảng một tuần, sau đó cơ thể hồi phục. Nhưng một số trường hợp khác đặc biệt là người cao tuổi thì có thể bị đau, cứng khớp kéo dài hàng tuần, đến hàng tháng sau khi khỏi bệnh. Ngoài ra ở trẻ sơ sinh nếu nhiễm bệnh trong quá trình sinh từ mẹ bị nhiễm bệnh hoặc bị muỗi nhiễm bệnh đốt trong tuần sau sinh và người cao tuổi có bệnh nền có nguy cơ gặp tình trạng nặng gây suy đa tạng và tử vong.
4. Biến chứng khi bị bệnh Chikungunya
Mặc dù bệnh có thể tự hồi phục sau một đến vài tuần, nhưng một số trường hợp bênh có thể dẫn đến những biến chứng nghiêm trọng, đặc biệt ở người có hệ miễn dịch yếu. Một số biến chứng có thể gặp bao gồm:
- Đau khớp mạn tính, người bệnh có thể bị đau khớp trong nhiều ngày hoặc nhiều tháng thậm chí nhiều năm sau khi khỏi bệnh.
- Một số trường hợp nhiễm Chikungunya có biến chứng về mắt, tim và thần kinh như: viêm võng mạc, viêm cơ tim, viêm não…
- Trong trường hợp nghiêm trọng người bệnh có thể tử vong. Tỷ lệ tử vong dưới mức 0.1%, khá thấp so với các bệnh truyền nhiễm khác.
5. Chẩn đoán bệnh Chikungunya
Phương pháp chẩn đoán bệnh dựa vào các triệu chứng lâm sàng và các xét nghiệm cận lâm sàng:
- Khám lâm sàng phát hiện các triệu chứng nghi ngờ nhiễm virus nếu có các triệu chứng hoặc yếu tố nguy cơ:
+ Sốt cao đột ngột, đau khớp dữ dội, mệt mỏi toàn thân, phát ban…
+ Từng sinh sống hoặc di chuyển đến vùng có dịch trong thời gian gần
- Để chẩn đoàn xác định bác sỹ có thể chỉ định thực hiện một số xét nghiệm:
+ Xét nghiệm RT-PCR có độ chính xác cao giúp phát hiện RNA của virus trong 5-7 ngày đầu nhiễm bệnh
+ Xét nghiệm kháng thể IgM/IgG giúp phát hiện kháng thể chống lại virus
6. Điều trị bệnh Chikungunya
Hiện chưa có thuốc đặc hiệu điều trị cho bệnh Chikungunya, quá trình điều trị chủ yếu điều trị triệu chứng và hỗ trợ hồi phục.
- Dùng thuốc hạ sốt, giảm đau: Paracetamol là thuốc bước đầu được ưu tiên với điều trị sốt và đau khớp.
- Bù nước điện giải: Người bệnh thường bị mất nước do sốt và chán ăn. Vì vậy cần uống oresol, nước hoa quả để bù nước và điện giải, hỗ trợ hạ sốt tự nhiên và thúc đẩy quá trình hồi phục.
- Nghỉ ngơi: Người bệnh cần nghỉ ngơi hoàn toàn trong giai đoạn sốt cao và đau nhức dữ dội, tránh làm việc nặng hoặc tập luyện thể chất. Ngủ đủ giấc để hệ miễn dịch hoạt động hiệu quả hơn.
7. Phòng ngừa bệnh Chikungunya
Phòng ngừa bệnh Chikungunya bao gồm:
- Tránh muỗi đốt cho cả người bệnh và người lành bao gồm: nằm màn, mặc quần áo dài tay, diệt bọ gậy, phun thuốc diệt muỗi…
- Tiêm phòng vaccin. Vaccin Chikungunya được chỉ định cho người từ 18 tuổi trở lên và có nguy cơ cao bị phơi nhiễm với virus Chikungunya.
8. Các câu hỏi thường gặp
- Bệnh có lây không?
Bệnh Chikungunya là bệnh có lây truyền. Tuy nhiên không lây lan trực tiếp từ người sang người bằng đường tiếp xúc thông thường mà lây truyền chủ yếu qua vết đốt của muỗi Aedes có mang bệnh.
- Sốt Chikungunya và Sốt xuất huyết Dengue có khác nhau không?
Bệnh Chikungunya và sốt xuất huyết Dengue có khác nhau về loại virus gây bệnh và một số triệu chứng đặc trưng:
+ Bệnh Chikungunya do virus Chikungunya gây ra, triệu chứng phổ biến là đau khớp, tỷ lệ tử vong ở trường hợp nặng khoảng dưới 0.1%
+ Sốt xuất huyết Dengue do virus Dengue gây ra, triệu chứng đau khớp nhẹ hoặc không có, tỷ lệ tử vong trong trường hợp nặng khoảng dưới 1%
- Bệnh có tự khỏi không?
Bệnh thường tự khỏi ở mức độ nhẹ. Thời gian phục hồi trung bình là 7 - 10 ngày. Một số người bệnh lớn tuổi hoặc có bệnh lý nền có thể bị đau khớp kéo dài vài tuần đến vài tháng sau khi khỏi bệnh.
- Làm thế nào để phòng bệnh Chikungunya?
Phòng ngừa bệnh Chikungunya gồm 2 biện pháp:
+ Phòng muỗi đốt cho cả người bệnh và người lành.
+ Tiêm phòng vaccin với những người trên 18 tuổi và có yếu tố nguy cơ nhiễm virus Chikungunya cao.
Tài liệu tham khảo:
- World Health Organization: WHO. (2025, April 14). Chikungunya. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/chikungunya.
- (2025, June2). Cleveland Clinic. https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/25083-chikungunya
- Centers for Disease Control and Prevention: Chikungunya Virus: For Healthcare Providers: Information on prevention, clinical presentation, diagnosis, and treatment
BS CK I Nguyễn Thị Phương Thảo
Phó trưởng khoa phụ trách Khoa Nội hô hấp và các bệnh truyền nhiễm